Fascynujące badanie kooperacyjne z 2022 roku, przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Oksfordzkiego i Uniwersytetu Tufts, zasugerowało, że dwa powszechne wirusy mogą współdziałać, wywołując najwcześniejsze etapy choroby Alzheimera. Wyniki te opierały się na rosnącej liczbie dowodów wskazujących na udział wirusa opryszczki w chorobach neurodegeneracyjnych, jednocześnie kierując uwagę badań na drugi wirus – wirusa ospy wietrznej.
Notatka redakcyjna: Czytelnicy często proszą nas o kontynuacje pamiętnych historii. Co wydarzyło się z tą opowieścią przez te lata? Artykuł został pierwotnie opublikowany w 2022 roku, ale został zredagowany i zaktualizowany o nowe informacje obowiązujące od 22 lutego 2025 roku. Miłej lektury!
Przez ponad pół wieku koncepcja, że infekcje drobnoustrojowe mogą być wyzwalaczem chorób neurodegeneracyjnych, pozostawała na uboczu badań neurobiologicznych. W latach osiemdziesiątych szereg badań wskazało na związek między początkiem choroby Alzheimera a infekcjami wirusem opryszczki pospolitej, jednak dokładny mechanizm wpływu tego bardzo powszechnego wirusa na proces neurodegeneracji pozostawał niejasny.
Kluczowe badanie z 2020 roku przeprowadzone przez zespół z Uniwersytetu Tufts dokładnie pokazało, jak infekcja wirusem opryszczki może indukować kilka patologicznych cech choroby Alzheimera. Badanie wykorzystało nowy rodzaj trójwymiarowego, bioinżynieryjnego modelu mózgu, w którym struktura przypominająca gąbkę została zasiedlona przez komórki macierzyste układu nerwowego, zdolne do różnicowania się w różne typy komórek mózgowych.
Tego rodzaju model tkanki mózgowej był niesamowicie nowatorski, a uzyskane wyniki stanowiły pierwszy wyraźny dowód na to, jak powszechna infekcja wirusowa może prowadzić do patologicznych objawów choroby Alzheimera. Jednak wyniki te rodziły istotne pytanie. Biorąc pod uwagę, że ponad dwie trzecie światowej populacji nosi wirusa opryszczki pospolitej typu I (HSV-1), muszą istnieć inne czynniki, które reaktywują uśpiony wirus i wywołują kaskadę zdarzeń prowadzących do Alzheimera.
W 2022 roku jedno badanie skupiło się na kolejnym powszechnym wirusie, który był związany z chorobą Alzheimera – wirusie ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Wirus ten wywołuje ospę wietrzną, a w późniejszym życiu – półpaśca. Wykorzystując ten sam trójwymiarowy, bioinżynieryjny model mózgu, naukowcy sprawdzili, czy infekcja VZV wpływa na komórki mózgowe już zasiedlone przez uśpiony wirus opryszczki.
Co ciekawe, badania wykazały, że narażenie komórek mózgowych, w których uśpiony jest HSV-1, na działanie VZV, prowadzi do reaktywacji wirusa opryszczki oraz wywołuje kaskadę toksycznych blaszek, charakterystycznych dla choroby Alzheimera. Natomiast te objawy nie pojawiały się, gdy komórki mózgowe były narażone na VZV w przypadku braku HSV-1.
„To swoisty cios jeden-dwa dwóch wirusów, które są bardzo powszechne i zazwyczaj nieszkodliwe, ale badania laboratoryjne sugerują, że jeśli nowe narażenie na VZV obudzi uśpiony HSV-1, mogą pojawić się problemy” – powiedziała Dana Cairns, badaczka pracująca nad projektem, w 2022 roku.
Chociaż badanie z całą pewnością zaproponowało, że ten dwuetapowy mechanizm wirusowy może prowadzić do choroby Alzheimera, wyraźnie stwierdzono, że jest to prawdopodobnie tylko jedna z wielu możliwych ścieżek przyczynowych. Jeśli reaktywacja uśpionego HSV-1 może wywołać postęp choroby Alzheimera, istnieje zapewne wiele sposobów, w jakie to może nastąpić, oprócz narażenia na VZV.
„Wciąż możliwe jest, że inne infekcje oraz inne mechanizmy przyczynowo-skutkowe mogą prowadzić do choroby Alzheimera, a czynniki ryzyka, takie jak urazy głowy, otyłość czy spożycie alkoholu, sugerują, że mogą one wiązać się z ponownym pojawieniem się HSV w mózgu” – dodała Cairns.
Badanie spekulowało również, że potencjalne przyszłe problemy związane z chorobą Alzheimera mogą wynikać z pandemii COVID-19, ponieważ wiadomo, że infekcje SARS-CoV-2 mogą reaktywować uśpione infekcje VZV i HSV-1. Sugerowano, że pandemia może zwiększyć przyszłe wskaźniki chorób neurodegeneracyjnych, a badacze stojący za tym nowym badaniem apelują do klinicystów, aby przez kolejne lata uważnie monitorowali stan zdrowia starszych pacjentów.
Od czasu tego przełomowego badania, które połączyło dwa wirusy z chorobą Alzheimera, szereg innych odkryć zwiększył wiarygodność tego powiązania. Zadziwiające cztery oddzielne badania przeprowadzone tylko w 2024 roku wykazały związek między obniżonym wskaźnikiem demencji a szczepieniami przeciwko opryszczce. W tym samym roku kolejne badanie wykryło powiązania między szczepieniem przeciwko półpaścowi a niższym ryzykiem demencji.
Badanie z 2022 roku zostało opublikowane w Journal of Alzheimer’s Disease.
Źródło: https://newatlas.com/brain/alzheimers-dementia/herpes-shingles-dementia-chicken-pox-alzheimers-brain/